Cambodja

Hoi allemaal,
Naarmate het einde van mijn reis nadert, wisselen de verschillende landen die ik bezoek, en daarmee de blogs die ik post, elkaar iets sneller af. Dat betekent dus iets meer schrijfwerk voor mij en iets meer leeswerk voor jullie.
De afgelopen twaalf dagen ben ik in Cambodja geweest. Hoewel Vietnam en Cambodja buurlanden zijn, zijn de verschillen tussen beide landen behoorlijk groot. Vietnam is in veel opzichten beïnvloed door China. Voordat de Fransen het land koloniseerden, was het een millennium lang een vazalstaat van het Chinese Rijk. Evenals in China wisselden de verschillende keizerlijke dynastieën zich hier dan ook af, woonden de keizers in Verboden Steden en bestuurden zij het land via een ambtenarenapparaat van Mandarijnen. Cambodja is daarentegen veel meer beïnvloed door India. Waar aan het Vietnamese hof alle officiële documenten in het Chinees werden geschreven, zijn in Cambodja op veel plekken inscripties in het Sanskriet teruggevonden. Beide landen zijn overwegend boeddhistisch, maar een boeddhistische tempel in Vietnam is compleet anders dan in Cambodja. In Vietnam heeft het boeddhisme zich in de loop van de tijd vermengd met taoïsme, confucianisme en Chinese volksgeloven. Het is dan ook heel gebruikelijk om in Vietnamese tempels naast Boeddhabeelden beelden aan te treffen van Chinese goden. In Cambodja heeft het boeddhisme daarentegen een veel puurdere vorm behouden en kom je hooguit soms hindoeïstische invloeden tegen.
Ondanks de grote verschillen zijn er uiteraard ook veel overeenkomsten te noemen. Zo kom je in beide landen nog veel Franse koloniale architectuur tegen. Verder is Cambodja ook betrokken geweest bij de Vietnamoorlog. Guerrilla's van de Vietnamese, communistische Vietcong gebruikten Cambodja namelijk om ongemerkt naar Zuid-Vietnam te reizen om daar vervolgens de Amerikanen te bevechten. Om dit te dwarsbomen bombardeerden de Amerikanen Cambodja veelvuldig. De nasleep van de Vietnamoorlog was in Cambodja nog vele malen gruwelijker dan in Vietnam zelf. In de chaos die na de oorlog heerste, wist de communistische Rode Khmer onder leiding van Pol Pot de macht te grijpen. Pol Pot wilde, in navolging van Mao's revolutie in China, van Cambodja een volledig zelfvoorzienende agrarische samenleving maken. Zodra hij de macht had gegrepen werden daarom alle stedelingen naar het platteland verbannen en daar als boer tewerkgesteld. Verder werd alles dat Pol Pot associeerde met steden en moderniteit onmiddellijk afgeschaft: geld, ziekenhuizen, scholen, universiteiten. Mijn gids in Cambodja's hoofdstad Phnom Penh was een jaar of tien rond die tijd en kon zich de verschrikkingen nog goed herinneren: "Al een paar dagen na de machtsovername was Phnom Penh een spookstad geworden. Vanuit de hoofdstad moesten we zeven dagen lopen naar onze nieuwe woonplaats. Gelukkig hadden we wat voedsel van huis meegenomen, want eten kregen we niet".
Het nieuwe leven op het platteland was voor stedelingen bijzonder zwaar. Als 'vijanden van de revolutie' kwamen zij helemaal onderaan in de pikorde te staan. Dat betekende dat zij het minst te eten kregen en het meeste werk moesten verrichten. Velen verhongerden, kwamen om door uitputting, of werden geëxecuteerd nadat ze voedsel gestolen hadden om de honger te stillen. Mijn gids wist uiteindelijk de verschrikkingen te ontvluchten: "Nadat mijn vader, broer en zus waren omgekomen, besloot mijn moeder met mij naar Vietnam te vluchten. Dat heeft ons het leven gered".
Pol Pot zag intellectuelen als belangrijkste vijand. Onmiddellijk na de machtsovername werden velen van hen opgesloten in een tot gevangenis omgebouwde school in Phnom Penh. Vandaag de dag vormt die gevangenis het belangrijkste museum van het land over de Rode Khmer en hun schrikbewind. Hier worden onder andere martelwerktuigen tentoongesteld en zijn foto's te zien van slachtoffers voor en na te zijn gemarteld. Slachtoffers werden doorgaans zolang gemarteld totdat zij namen hadden doorgegeven van 'medeplichtige antirevolutionairen', waardoor al gauw een kettingreactie van arrestaties ontstond.
Van de twintigduizend mensen die gevangen hebben gezeten in de gevangenis van Phnom Penh, hebben zeven het er levend vanaf gebracht. Een kleine minderheid kwam tijdens de martelingen in de gevangenis om en de overgrote meerderheid werd in een boomgaard buiten de stad geëxecuteerd. Deze boomgaard is nog steeds te bezoeken en ik ben zelden zo onder de indruk geweest van een plek. De vredige atmosfeer van bomen en fluitende vogels staat in schril contrast met de gruwelijkheden die zich hier in het verleden hebben voltrokken. Aan 'vijanden van de revolutie' konden natuurlijk geen kostbare kogels verspild worden. De slachtoffers werden dan ook niet gefusilleerd, maar doodgeknuppeld. Sommigen van hen leefden nog zodra ze in een massagraf werden gegooid en werden dus in feite levend begraven. Hoewel veel massagraven inmiddels geruimd zijn, komen er nog dagelijks botten naar de oppervlakte en moet je goed opletten dat je daar niet per ongeluk op gaat staan. Aan de voet van het massagraf voor vrouwen en kinderen staat nog steeds de boom waartegen baby's werden doodgeslagen. Vaak waren de moeders hier getuige van, alvorens zij zelf geëxecuteerd werden.
Het regime van Pol Pot hield minder dan vier jaar stand. Nadat in 1978 een grensoorlog met Vietnam was begonnen, trok het Vietnamese leger Cambodja binnen en verjaagde de Rode Khmer het binnenland in. Van de zeven miljoen inwoners die het land in 1975 telde, waren er in 1979 nog vier miljoen over. Twee miljoen mensen waren omgekomen en nog eens een miljoen waren het land ontvlucht. Nog twintig jaar lang bleef de Rode Khmer vanuit de binnenlanden de Vietnamese en Cambodjaanse legers bevechten. Zij werden hierbij gesteund door de Amerikanen, die na hun eigen nederlaag in Vietnam maar al te graag rebellen steunden die de wapens opnamen tegen de Vietnamezen.
Ik hoop dat ik jullie na al deze gruwelijkheden niet gedemotiveerd heb om verder te lezen. Na een geschiedenis van oorlog, Rode Khmer en burgeroorlog, is er inmiddels al bijna twintig jaar vrede en wordt hard gewerkt aan de opruiming van alle landmijnen die in het verleden zijn gelegd. Hoewel Pol Pot is overleden zonder ooit te zijn berecht, zitten de nog levende kopstukken van de Rode Khmer inmiddels achter de tralies. De koning, die na het einde van de burgeroorlog opnieuw werd geïnstalleerd op de troon, is zeer populair en lijkt een belangrijke bindende factor te vormen in de samenleving. Verder heeft het land een zeer jonge bevolking. Zeventig procent van de inwoners is na 1979 geboren en heeft nooit de verschrikkingen van de Rode Khmer meegemaakt.
De toekomst van het land ziet er dus hoopgevend uit. Verder bestaat de geschiedenis van Cambodja niet uitsluitend uit koloniale overheersing en oorlog. In de Europese Middeleeuwen maakte het land een enorme bloei door als centrum van het Khmer-Rijk, dat zich over grote delen van Zuidoost-Azië uitstrekte. Het belangrijkste overblijfsel uit deze tijd is de Angkor Wat, nabij het huidige Siem Reap. Hoewel deze hindoeïstische tempel al negenhonderd jaar geleden is gebouwd, is hij nog steeds het grootste religieuze bouwwerk ter wereld. De tempel is dusdanig belangrijk voor Cambodja, dat hij staat afgebeeld op de nationale vlag.
De Angkor Wat vormt slechts een klein topje van een ijsberg. In de buurt van Siem Reap zijn nog tientallen hindoeïstische en boeddhistische tempels te vinden die gebouwd zijn tussen de negende en veertiende eeuw. In die tijd bevond zich op die plaats Angkor, de hoofdstad van het Khmer-Rijk. Hoewel woningen en overheidsgebouwen van hout gemaakt werden en dus verloren zijn gegaan, werden alle tempels van steen gemaakt. De verschillende koningen wilden hun voorgangers overtreffen in pracht en praal, waardoor in korte tijd vele imposante tempels gebouwd werden. Sommige koningen waren hindoeïstisch en lieten hindoeïstische tempels bouwen, terwijl andere het boeddhisme volgden en boeddhistische tempels lieten neerzetten.
Ik heb drie dagen uitgetrokken om de tempels te bekijken. Drie dagen zijn ruimschoots voldoende om de belangrijkste tempels te bezoeken, maar zijn veel te kort om alles te zien. Ik heb dan ook veel tempels moeten overslaan die wellicht in een willekeurig buurland een enorme attractie zouden zijn geweest, maar hier gewoon niet interessant genoeg waren in vergelijking met de vele andere tempels. De hoeveelheid tempels is zo groot, dat op sommige plaatsen niet eens de moeite is gedaan om ze volledig bloot te leggen en te renoveren. Prachtig onderhouden en gerenoveerde tempels zoals de Angkor Wat worden dan ook afgewisseld door tempels die overwoekerd zijn door oerwoud, hetgeen ook wel weer zijn charme heeft.
Mijn volgende bestemming is Laos. In ongeveer twee weken tijd wil ik hier van zuid naar noord trekken, om tot slot nog twee weken met mijn ouders door Thailand te trekken. Als de tijd het toelaat, zal ik over twee weken mijn indrukken van Laos met jullie delen. Zo niet zal ik over een maand mijn volgende (en waarschijnlijk laatste) blog posten.